ગુજરાતી વ્યાકરણ

ટોપીક : સંધિ



સંધી એટલે શું?

બે અથવા વધુ શબ્દો / અક્ષરો જોડાય ત્યારે થતો ધ્વનિ અથવા અક્ષરનો ફેરફાર સંધી કહેવાય છે.

👉 સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો,
જ્યારે બે શબ્દો ભેગા થાય અને તેમની વચ્ચેના અક્ષરોમાં ફેરફાર થાય, ત્યારે તેને સંધિ કહે છે.

ઉદાહરણ

  • વિદ્યા + આલય = વિદ્યાલય

  • રાજા + ઇન્દ્ર = રાજેન્દ્ર

અહીં શબ્દો જોડાતા અક્ષરમાં ફેરફાર થયો છે – આ જ સંધી છે.

સંધીના પ્રકાર

ગુજરાતી વ્યાકરણમાં સંધીના મુખ્ય ૩ પ્રકાર છે:

1️⃣ સ્વર સંધી
2️⃣ વ્યંજન સંધી
3️⃣ વિસર્ગ સંધી

1️⃣ સ્વર સંધી

👉 સ્વર + સ્વર મળવાથી જે સંધી થાય તેને સ્વર સંધી કહે છે.

સ્વર સંધીના પ્રકાર

(1) દીર્ઘ સંધી

જ્યારે સમાન સ્વર ભેગા થાય અને લાંબો સ્વર બને.

મૂળ શબ્દસંધી રૂપ
વિદ્ય + આલયવિદ્યાલય
મહા + આત્મામહાત્મા
દેવ + ઇન્દ્રદેવેન્દ્ર

(2) ગુણ સંધી

અ + ઇ / ઈ → એ
અ + ઉ / ઊ → ઓ

શબ્દસંધી
રાજા + ઇન્દ્રરાજેન્દ્ર
લોક + ઉત્સવલોકોત્સવ
દેવ + ઉદ્યાનદેવોદ્યાન

(3) વૃદ્ધિ સંધી

અ + એ / ઐ → ઐ
અ + ઓ / ઔ → ઔ

શબ્દસંધી
રાજા + ઐશ્વર્યરાજૈશ્વર્ય
દેવ + ઔષધદેવૌષધ

(4) યણ સંધી

ઇ, ઈ, ઉ, ઊ, ઋ પછી સ્વર આવે ત્યારે ય/વ/ર બને.

શબ્દસંધી
પ્રતી + એકપ્રત્યેક
ગુરુ + ઉપદેશગુરુપદેશ
માતૃ + આજ્ઞામાત્રાજ્ઞા

2️⃣ વ્યંજન સંધી

👉 વ્યંજન + વ્યંજન મળવાથી થતી સંધીને વ્યંજન સંધી કહે છે.

ઉદાહરણ

મૂળ શબ્દસંધી
સત્ + જનસજ્જન
તત્ + ત્વતત્વ
સદ્ + ગુણસદ્ગુણ
વિદ્ + દ્યાવિદ્યા

👉 અહીં વ્યંજન બદલાય, જોડાય કે દોવડ થાય છે.

3️⃣ વિસર્ગ સંધી

👉 વિસર્ગ (ઃ) પછી સ્વર કે વ્યંજન આવે ત્યારે થતી સંધીને વિસર્ગ સંધી કહે છે.

ઉદાહરણ

શબ્દસંધી
દુઃ + ખદુઃખ
નિઃ + સ્વાર્થનિઃસ્વાર્થ
દુઃ + સાહસદુઃસાહસ

સંધી વિચ્છેદ એટલે શું?

👉 સંધી થયેલા શબ્દને ફરીથી અલગ કરવાને સંધિ વિચ્છેદ કહે છે.

ઉદાહરણ

સંધી શબ્દવિચ્છેદ
વિદ્યાલયવિદ્યા + આલય
મહાત્મામહા + આત્મા
રાજેન્દ્રરાજા + ઇન્દ્ર
સદ્ગુણસદ્ + ગુણ

ટૂંકમાં યાદ રાખવા જેવી વાત

શબ્દો જોડાય → અક્ષર બદલાય → સંધી થાય